Pisanje transkripata, sumiranje podataka i prevođenje samo su neke od prednosti koje vještačka inteligencija donosi novinarstvu. Ipak, sagovornici Ekipe, magazina za mlade, upozoravaju da njena sve veća upotreba dovodi do širenja dezinformacija i gubitka autentičnog novinarskog sadržaja. Ipak, smatraju da su ljudski integritet, etika i kreativnost nezamjenjivi te ključni za očuvanje kvaliteta novinarstva u eri AI-a.

Novinarka Centra za istraživačko novinarstvo, Andrea Perišić, vještačku inteligenciju prije svega koristi za ubrzano pisanje transkripata, anlizu velikih skupova podataka ili automatizovano pisanje kratkih vijesti.

“Vještača inteligencija može da bude izuzetno korisna u istraživačkom novinarstvu, naročito pri analizi velike baze podataka i takođe može da posluži u svrhe fact-checkinga, ali naravno i taj fact-checking koji odradi vještačka inteligencija treba novinar dodatno i da provjeri”, kaže ona.

Photo: Jovana DAVIDOVIĆ

I saradnica iu nastavi na Fakultetu političkih nauka u Podgorici, Jovana Davidović smatra da prednos AI tehnologije u novinarstvu najviše leži u automatizovanim procesima, budući da kreativni zadaci ipak ostaju novinarima i novinarkama.

Najveći benefit vidim upravo u činjenici da se skraćenjem automatizovanih procesa uz pomoć AI alata, ostavlja više prostora za kreativnost. Druga tema je upotreba generativne vještačke inteligencije koja predstavlja značajniju intervenciju u pogledu novinarstva, odnosno omogućava kreiranje sadržaja. To je u povoju i u većim redakcijama na međunarodnom nivou, te treba da bude usklađeno sa nacionalnom regulativom koja će tek da se razvija ubuduće”, smatra Davidović.

Jedan od načina kako vještačku inteligenciju iskoristiti kao alatku za pomoć novinarima, razvio je stručnjak za AI i saradnik u nastavi na PMF-u Aleksandar Plamenac. Alatka Sentiment Scope je, kako kaže, nastala kao njegova master teza sa mentorom prof. dr Savom Tomovićem, a naziv teze bio je vezan za detekciju “anomalije”, odnosno govora mržnje.

“Nakon završetka mastera, kreirali smo alat koji svaki komentar može da klasifikuje kao pogodan, ili nepoželjan, na bilo kom web portalu. Sa ovim alatom olakšavamo svakodnevni posao moderatora. Nudimo različite vrste integracija, nakon čega alat može da preuzme komentar, dodijeli mu kategoriju, a u slučajevima gdje je to potrebno, konsultuje moderatora, i iskoristi dati input za dalje učenje. Da bi ovo postigao, alat koristi vještačku inteligenciju, tačnije, veliki jezički model generisan na osnovu podataka koje u ovom momentu imamo”, dodaje Plamenac, naglašavajući da moderator uvijek ima “završnu” riječ i da u tom smislu može ispraviti vještačku inteligenciju.

Takođe, on ističe pomoć AI u generisanju osnovnih vijesti iz finansijskih izvještaja, sportskih rezultata, vremenskih prognoza, te pomoć da se čitaocima plasiraju vijesti prilagođene njihovim interesovanjima.

Algoritmi analiziraju korisničke preference i predlažu relevantne članke, čime povećavaju angažovanost publike. Takođe, chatbotovi vođeni AI-jem mogu pružiti brze odgovore na pitanja čitalaca i unaprijediti interakciju sa publikom. Ipak, dok AI donosi brojne prednosti, ključno je da se etički koristi, uz ljudsku superviziju, kako bi se osigurala tačnost i objektivnost novinarskog rada”, kaže Plamenac.

Kada su u pitanju negativne strane koje vještačka inteligencija donosi novinarstvu, Davidović smatra da su to upravo netransparentna njene upotrebe, zloupotrebu AI sadržaja za kreiranje informacijskih poremećaja i nekritičko objavljivanje i korišćenje netačnih informacija koje pojedini softveri generišu. U tom smislu, ona smatra da su najvažniji  transparentnost, ljudska kontrola i odgovornost.

Photo: Aleksandar PLAMENAC

“Ako mediji koriste AI za kreiranje sadržaja uvijek to moraju naznačiti. Drugo, nijedan sadržaj koji proizvede AI softver ne treba objavljivati bez dodatne kontrole. Velike novinske agencije imaju uredničke pozicije za kontrolu sadržaja koji kreiraju softveri vještačke inteligencije. Na kraju, jako je važno da redakcije pažljivo odlučuju koje će AI softvere koristiti, naročito ako govorimo o generativnoj vještačkoj inteligenciji koja koristi ogromne baze podataka zbog čega može biti problema sa njihovom tačnošću, pristrasnošću, ali i autorskim pravima”, navodi Davidović.

Dnevni list Dan je 2023. godine za potrebe svog online izdanja, pokrenuo projekat emitovanja vijesti uz pomoć vještačke inteligencije, gdje nekoliko ključne vijesti na portalu prezentuju AI voditeljke Mara i Ana.

Perišić smatra da vještačka inteligencija ipak ne može da zamijeni ključna novinarska umijeće, poput sagladavanja konteksta, provjere izvora i etičke procjene informacija, te da u tom smislu ne može postati prijetnja po novinarsku profesiju.

Vjerujem da će vjerovatno postati nezaobilazni alat, ali ona ne može ugroziti novinarstvo ukoliko se koristi odgovorno. Vjerujem da glavna prijetnja leži u mogućnosti da se vještačka inteligencija koristi za proizvodnju dezinformacija ili za zamjenu novinara u svrhe kreiranja nekog sadržaja”, kaže Perišić.

Na polju AI, Evropska Unija je nedavno usvojila Akt o vještačkoj inteligenciji, koji definiše pravila za razvoj, primjenu i nadzor AI sistema na tržištu. Ovim aktom uvode se standardi za transparentnost, bezbjednost i odgovornost, uz jasna pravila za kompanije koje razvijaju i koriste AI tehnologije. Sa druge strane, iako je u Crnoj Gori uveliko prisutna upotreba AI-a kroz postojanje AI influenserki, voditelji i razvoj različitih softverskih rješenja, konkretne regulative još nema.

I Međunarodna organizacija Reporteri bez granica (RSF) je, zajedno s drugim medijskim organizacijama još krajem 2023. objavila smjernice o korišćenju vještačke inteligencije u novinarstvu. Dokument sadrži deset ključnih pravila koja bi medijske kuće i novinari trebali poštovati, uključujući obavezno označavanje razlike između ljudski kreiranog i AI-generisanog sadržaja, osiguravanje pluralizma mišljenja u AI materijalima te aktivno učešće novinara i medijskih organizacija u nadzoru AI sistema.

Davidović smatra da je to dobar vodič za upotrebu AI alata i da treba da posluži kao jedan od primjera našim medijima kako ovu oblast interno da urede.

“Osim toga, predstoji nam da u okviru Etičkog kodeksa novinara i novinarki Crne Gore razmišljamo o izmjenama koje u mjeri mogućeg mogu odgovoriti na izazove sa kojima se savremeno novinarstvo suočava. Uz to, svakako vjerujem da redakcije treba da izrade sopstvene smjernice jer ne treba gušiti upotrebu vještačke inteligencije u novinarstvu niti ignorisati činjenicu da se ona svakako već sada upotrebljava na individualnom nivou, zbog čega se nameće još veća potreba da se to pitanje uredi transparentno”, kaže ona.

I Plamenac naglašava da je neophodno razgraničiti ulogu novinara i algoritama, gdje AI može služiti kao alat za istraživanje i pomoć u analizi podataka, ali odluke o konačnom obliku i tonu izveštavanja moraju ostati u rukama ljudi.

Medijske kuće moraju uspostaviti interne protokole koji će omogućiti da se svaki sadržaj generisan uz pomoć AI-a dodatno pregleda i verifikuje prije objave. Takođe, važno je spriječiti algoritamske predrasude i diskriminaciju u automatski generisanim vijestima, što se može postići redovnim evaluacijama modela i uključivanjem raznovrsnih izvora podataka”, kaže on.

Plamenac navodi i da zaštita privatnosti i autorskih prava mora biti prioritet u AI novinarstvu i da njena pomoć u analizi podataka ne smije narušiti etičke standarde istraživačkog novinarstva, posebno kada su u pitanju osjetljivi podaci ili informacije dobijene bez pristanka.

“Održavanje balansa između tehnološkog napretka i novinarske etike ključno je za očuvanje povjerenja publike i integriteta profesije”, zaključuje Plamenac.